TRODIMENZIONALNI I ČETVERODIMENZIONALNI ULTRAZVUK
Porodništvo
Zahvaljujući upravo ultrazvuku prenatalna se dijagnostika brzo razvijala omogućujući sve kvalitetniju i detaljniju vizualizaciju ploda. Neprestano usavršavanje ultrazvučne tehnologije, konstruiranje sve sofisticiranijih ultrazvučnih aparata dovelo je i do stvaranja novih ultrazvučnih prikaza. Tako danas u porodnišvu, uz već klasičnu dvodimenzionalnu (2D) ultrazvučnu vizualizaciju ploda, imamo njegov trodimenzionalni (3D), ali i četverodimenionalni (4D) ultrazvučni prikaz.
Trodimenzionalna se ultrazvučna dijagnostika temelji na sada već klasičnoj dvodimenzionalnoj te ne predstavlja opasnost za trudnicu i plod. U trudnoći, plodova voda okružujući plod stvara gotovo idealne uvjete za detaljan pregled fetalne anatomije i njegove površine, kako konvencionalnim 2D, tako i 3D ultrazvukom. Pregled trodimenzionalnim ultrazvukom započinje klasičnim dvodimenzionalnim ultrazvukom u živoj slici, a nastavlja se skeniranjem (snimanjem) ploda ili samo jednoga njegova dijela i pohranjivanjem snimljenoga materijala (volumena) u memoriju ultrazvučnoga aparata. Tijekom snimanja potrebno je da plod i trudnica miruju kraće vrijeme da bi se snimila ultrazvučna slika željene kvalitete. Snimljeni se materijal zatim obrađuje i dorađuje na ekranu ultrazvučnoga aparata.
Kada se spomene 3D ultrazvuk, svima nam je pred očima najčešće slika lica fetusa u površinskome prikazu. Površinski 3D prikaz omogućuje vizulalizaciju fetalne anatomije ili samo jednoga dijela tijela ploda, plastično u formi jedinstvene, statične trodimenzionalne slike koju zapravo stvara računalo ugrađeno u ultrazvučni aparat. Takav prikaz ploda izuzetno veseli buduće roditelje jer im pruža mogućnost da vide svoje još nerođeno dijete gotovo kao na fotografiji.
Osim spomenutoga površinskog prikaza trodimenzionalna ultrazvučna tehnologija pruža mogućnost vizualizacije ploda i u multiplanarnome (višepresječnome) prikazu. Ovaj prikaz na ekranu ultrazvučnoga aparata daje sliku ploda ili samo jednoga njegova dijela koji želimo detaljnije i podrobnije pregledati, istodobno u tri međusobno okomita dvodimenzionalna presjeka. Taj je prikaz ultrasoničaru neprocjenjiv upravo u slučajevima dijagnostičkih dvojbi. Koristeći multiplanarni prikaz moguće je na „zamrznutoj“ slici obaviti detaljnu tomografsku analizu snimljenoga materijala i tako razriješiti dijagnostičku dvojbu.
Za bolju vizualizaciju koštanoga sustava ploda koristi se, pak, treći ultrazvučni prikaz tzv. transparentni 3D prikaz kojim se koštani sustav ploda može ultrazvukom vizualno dočarati gotovo kao na rtg-snimci.
Pregled trodimenzionalnim ultrazvukom zahtijeva vrijeme i strpljenje ultrasoničara jer plod ne leži uvijek povoljno za potrebe pregleda. To znači kako ručicama ili nožicama zaklanja upravo onaj dio tijela koji treba detaljnije pregledati ili se pak, upravo tim dijelom naslonio na stijenku maternice ili na posteljicu. U tim slučajevima moguće je pokušati pomaknuti plod okretanjem trudnice na bok ili pak blagim pritiskom sondom po trbuhu potaknuti plod da se pokrene i promijeni položaj u kojemu se nalazi. No, ni prevelika pokretljivost ploda tijekom pregleda, tj. skeniranja, nije poželjna jer može uzrokovati nepravilnosti na snimljenome materijalu, tzv. artefakte pokreta, a time otežati dijagnostičku analizu snimljene trodimenzionalne ultrazvučne slike.
Roditeljima, 3D ultrazvuk pruža mogućnost vizualizacije ploda gotovo kao na fotografiji, a u slučaju isključenja malformacije na koju se posumnjalo, veliko olakšanje. U slučaju pak, konačno potvrđene dijagnoze anomalije, njezinim prikazom na ekranu u obliku jedinstvene trodimenzionalne slike, roditeljima je omogućeno da jasnije razumiju anomaliju ploda i njezinu jačinu.
Daljnjim razvojem ultrazvučne tehnologije statičnom trodimenzionalnom površinskom prikazu dodan je pokret te se time dobio trodimenzionalni ultrazvučni prikaz u živoj slici, tzv. četverodimenzionalni (4D) ultrazvučni prikaz. I kod 4D ultrazvuka pregled ploda započinje dvodimenzionalnim ultrazvučnim prikazom u živoj slici uz naknadni odabir opcije za 4D na tipkovinici ultrazvučnoga aparata. Na taj način na ekranu ultrazvučnoga aparata dobiva se trodimenzionalni površinski ultrazvučni prikaz u realnom vremenu. Tijekom snimanja više nije nužno da plod miruje kako bi se dobila ultrazvučna slika željene kvalitete kao za sam 3D prikaz. Naprotiv, pokreti ploda itekako su bitni zbog praćenja njegove dinamike.
I kod 4D ultrazvučnoga prikaza moguća je dijagnostička analiza zamrznutoga i u memoriju aparata pohranjenoga snimljenoga materijala zbog otkrivanja ili isključenja fetalnih malformacija. „Zamrzavanjem“ jedne snimljene sekvence, koja uključuje više snimljenih ultrazvučnih slika ploda i njegovih pokreta, ultrasoničaru je omogućeno vraćanje snimljenoga materijala unatrag i ponovno praćenje već učinjenih fetalnih pokreta. Ovako snimljeni materijal također je moguće analizirati u statičnom multiplanarnom 3D prikazu. Na ovaj način moguće je još preciznije otkriti kozmetske defekte, npr. na šakama ili licu ploda, što su ranije upravo fetalni pokreti ili mimika lica otežavali. Tako je moguće snimiti mimiku lica (mrštenje, zijevanje ili plaženje jezika) ili pokret šake ili stopala i višestrukim vraćanjem snimljenoga materijala, iznova i opet iznova, njegovim postupnim pregledavanjem, uz dodatnu mogućnost tomografske analize na višepresječnome prikazu, uočiti sitnu anomaliju.
Zbog fetalnih pokreta prilikom 4D ultrazvučnoga pregleda susrećemo se s tzv. artefaktima pokreta. To su nepravilnosti na slici i na prikazu samoga ploda uzrokovane upravo njegovim pokretima. Zbog micanja ploda neki njegovi dijelovi toga trenutka nisu uopće prikazani na ekranu ili su samo djelomično vidljivi. U takvim je slučajevima bitno da ultrasoničar roditeljima pojasni sliku na ekranu te da ih upozori da se ne radi o anomaliji na plodu već da su promjene koje se vide posljedica fetalnih pokreta.
Ginekologija
U ginekologiji je multiplanarni 3D ultrazvučni prikaz našao svoju primjenu posebice u otkrivanju prirođenih anomalija maternice (npr. septirani uterus, dvoroga maternica, dvostruka maternica i dr.). Multiplanarni trodimenzionalni prikaz osigurava detaljan pregled maternice i njezine šupljine u svakom od tri međusobno okomita presjeka (poprečnom, uzdužnom i koronarnom presjeku) i tako daje potpun uvid u njezin izgled i oblik omogućavajući potpuniju dijagnostiku. Ovom tehnikom olakšano je prepoznavanje smještaja submukoznih mioma i endometralnih polipa, njihovo definitivno razgraničenje kod dijagnostičkih dvojbi, budući da je prikazom tih struktura u tri presjeka moguće preciznije utvrditi lokalizaciju submukoznih mioma i njihovu vezu s mišićnim slojem odnosno smještaj polipa u sluznici maternice.
Ovim je prikazom takđer moguće sigurnije razlučiti radi li se o cisti jajnika ili o paraovarijskoj cisti te detaljnije pregledati untrašnju stijenku ciste u slučaju sumnje na neku papilu.
Zaključak
U ginekologiji 3D ultrazvuk omogućuje precizniju dijagnostiku kod određenih dijagnostičkih dvojbi. U porodništvu se svojom neinvazivnošću 3D/4D ultrazvučna dijagnostička metoda nameće kao izbor za još preciznije otkrivanje fetalnih malformacija, posebice kozmetskih defekata kao što su rascjepi usnica i/ili nepca, dismorfije lica, displazije ušne školjke, malformacije ili malpozicije stopala i šaka. Iako se fetalne malformacije mogu jasno prikazati i otkriti dvodimenzionalnim ultrazvukom, uvid u treću dimenziju konvencionalnim 2D prikazom nije moguće postići. Vizualizacija otkrivene malformacije u multiplanarnome, ali i površinskome prikazu omogućuje ultrasoničaru sigurnije postavljanje dijagnoze.
dr.sc. Danka Mirić Tešanić, dr.med.